ايران كالا

تحقيق در مورد تذهيب

پيشينه آذين و تذهيب در هنر كتاب آرايي ايران، به دوره ساساني مي رسد. بعد از نفوذ اسلام در ايران، هنر تذهيب در اختيار حكومتهاي اسلامي و عرب قرار گرفت و «هنر اسلامي» نام يافت. اگر چه زماني اين هنر از بالندگي فرو ماند، اما مجددا پويايي خود را به دست آورد. چنانكه در دوره سلجوقي مذهبان، آرايش قرآنها، ابراز و ادوات، ظرفها، بافته ها و بناها را پيشه خود ساختند و چندي بعد، در دوره تيموري اين هنر به اوج خود رسيد و زيباترين آثار تذهيب شده به وجود آمد.

هنرمندان نقاش، صحافان و صنعتگران ، به خواست سلاطين از سراسر ايران فراخوانده شدند و در كتابخانه هاي پايتخت به كار گمارده شدند. بدين ترتيب ، آثار ارزشمند و با شكوهي پديد آمد. در دوره صفوي ، نقاشي، تذهيب و خط در خدمت هنر كتاب آرايي قرار گرفت و آثاري به وجود آمد كه زينت بخش موزه هاي ايران و جهان است. اما رنج هنرمندان بي ارج ماند و ارزش آنان در زمان زندگيشان شناخته نشد و هنر نقاشي به ويژه تذهيب ، پس از دوره صفوي از رونق افتاد. اگر چه هجوم فرهنگ غرب به ايران، حركت پيشرو اين هنر را كند ساخت ، ولي با زحمت هنرمندان متعهد و دوستداران هنر اين مرز و بوم، شعله هنر تذهيب همچنان فروزان است.

شايد بتوان تاريخ آرايش و تذهيب قرآن را هم زمان با نوشتن آن دانست به اين معني كه نخست به منظور تعيين سر سوره ها، آيه ها، جزوه ها و سجده ها آن را به نوعي تزئين مي كردند. رفته رفته علاقه مفرط مسلمانان به قرآن و همچنين عشق به تجمل، هنرمندان را بر آن داشت تا در تذهيب آن دقت بيشتري به كار برند و در نتيجه اين آثار از سادگي بيرون آمد و جنبه تزئيني به خود گرفت به خصوص قرآن هايي كه در براي امرا و بزرگان نوشته مي شد. اين امر خود يكي از علل توجه هنرمندان به تزيين بيشتر و موجب تكامل فن تذهيب شد.

فهرست مطالب

مقدمه ...................................................................................................................... 1

فصل اول

تاريخچه .................................................................................................................. 6

تعريف تذهيب ........................................................................................................ 13

ريشه يابي لغت تذهيب .......................................................................................... 14

واژگان تذهيب: ...................................................................................................... 17

ابرك ..................................................................................................................... 17

اسليمي (اسلامي) ................................................................................................... 17

بند اسليمي.............................................................................................................. 17

تاج ......................................................................................................................... 18

جدول..................................................................................................................... 18

ختايي ................................................................................................................... 18

داغ.......................................................................................................................... 18

دهن اژدر............................................................................................................... 18

سنجاق نشان ........................................................................................................ 18

شرفه...................................................................................................................... 19

شمسه.................................................................................................................... 19

شمسه كوچك ....................................................................................................... 19

فرنگي .................................................................................................................... 20

فصاصي ............................................................................................................... 20

كتيبه سرلوحه ....................................................................................................... 20

كمند زرين ............................................................................................................ 21

كره ....................................................................................................................... 21

لچك ترنج .............................................................................................................. 21

لچكي واگيره ......................................................................................................... 21

ترنج ...................................................................................................................... 22

سرترنج ................................................................................................................. 22

سرلوحه................................................................................................................. 23

كتيبه .................................................................................................................... 23

ترصيع .................................................................................................................. 24

حاشيه ................................................................................................................... 24

قوس حلزوني ........................................................................................................ 25

فصل دوم

مكتب هاي تذهيب .................................................................................................. 25

ابزار و مواد كار: .................................................................................................. 29

قلم مو.................................................................................................................... 29

طلا و نقره ............................................................................................................. 30

مهره ..................................................................................................................... 31

كاغذ ...................................................................................................................... 32

صفات مهم كاغذ ................................................................................................... 32

رنگ ...................................................................................................................... 33

پرگار، ترلينگ، خط كش ........................................................................................ 34

شيوه كار تذهيب ................................................................................................... 35

اصول قابل اهميت در كليات نقش ......................................................................... 40

فصل سوم

ختايي و اسليمي (ديرينگي و ريشه مشترك) ......................................................... 42

تعريف ختايي و گونه هاي آن ............................................................................... 43

اسليمي .................................................................................................................. 46

تعريف اسليمي و گونه هاي آن ............................................................................. 47

صورت اسليمي ..................................................................................................... 52

تزئين اسليمي ........................................................................................................ 53

چنگ و گره ........................................................................................................... 54

نشان و انواع آن: .................................................................................................. 55

لچك نشان يا كتيبه نشان ...................................................................................... 55

بته جقه نشان ........................................................................................................ 56

دل نشان ............................................................................................................... 56

ابرك نشان (اسليمي ماري) ................................................................................... 56

نشان و اصل قاعده (نقش در نقش) ..................................................................... 57

تكوين نقوش (تركيب اسليمي و ختايي) ................................................................. 58

جايگاه نشان ها در شمسه ................................................................................... 58

گره سازي ............................................................................................................ 59

شرفه .................................................................................................................... 59

فصل چهارم

تحول هنر در تذهيب.............................................................................................. 60

طراحان و مذهبان قديم ........................................................................................ 63

طراحان و مذهبان معاصر .................................................................................... 66

فصل پنجم

طرح نشان ............................................................................................................. 72

طرح ترنج .............................................................................................................. 73

طرح كتيبه ............................................................................................................. 74

طرح لچك .............................................................................................................. 75

طرح تاج و سرلوح ................................................................................................. 76

طرح واگيره اسليمي و ختايي ................................................................................ 78

طرح حاشيه ........................................................................................................... 79

منابع و مآخذ.......................................................................................................... 80