ايران كالا

تحليل حقوقي راي مشورتي ديوان دادگستري بين المللي در مورد ساخت ديوار حائل در سرزمين هاي اشغالي فلسطين

يكي ازموضوعات مهمي كه سال هاست توجه جامعه بين المللي و افكار عمومي جهان را به سوي خود جلب كرد، ماجراي ملتي است كه به مدت نيم قرن در آتش استعمار و طغيان متجاوز غاصب مي سوزد. سرگذشت ملتي كه در عصر حاكميت قانون و مقررات بين المللي و ترويج و اشاعه حقوق بشر و حقوق بين الملل بشر دوستانه، همچنان به دنبال راهي براي كسب حقوق از دست رفته خود است، سرگذشت ملت فلسطين كه در راه آزادي پيكار مي كند و در آرزوي رسيدن به حقوق از دست رفته خود است.

موضوع فلسطين حدود شصت سال است كه در سازمان ملل متحد مطرح بوده و قطعنامه هاي متعددي چه در مجمع عمومي و چه در شوراي امنيت در اين باره صادر شده است. اما براي نخستين بار است كه پس ازسال 1947 در سال 2004 شاهد آن هستيم كه ديوان بين المللي دادگستري به عنوان ركن قضايي اصلي سازمان ملل متحد وارد اين بحث شده و يكي از مهمترين نظر مشورتي خود را صادر كرده است. چنانكه برخي اساتيد نيز اذعان دارند « ديوان بين المللي دادگستري به عنوان ركن قضايي اصلي ملل متحد در اعمال صلاحيت مشورتي خود، اگر نگوئيم مهمترين اما مي توانيم با قاطعيت اذعان نمائيمكه يكي از مهمترين نظر مشورتي خود را صادر كرده است[1].»

علت ورود ديوان بين المللي دادگستري به بحث فلسطين در واقع درخواست مجمع عمومي سازمان ملل متحد بوده كه مجمع در تاريخ 8 دسامبر 2003 براساس ماده 69 منشور، طي قطعنامه اي سوال حقوقي را به شرح زير مطرح و خواستار صدور راي مشورتي از سوي ديوان مي شود :

« آثار حقوقي ناشي از ساخت ديوار توسط اسرائيل به عنوان قدرت اشغالگر در سرزمين هاي اشغالي فلسطين از جمله داخل و اطراف بيت المقدس برطبق آنچه كه در گزارش دبير كل شرح داده شده و با توجه به قواعد و اصول حقوق بين المللي از جمله كنوانسيون چهارم ژنو 1949 و قطعنامه ها ذيربط مصوب شوراي امنيت و مجمع عمومي چيست؟»

در اين راستا، ديوان از كليه دولت هايي كه حق مراجعه به ديوان را دارند، درخواست نمود كه تا تاريخ 30 ژوئن 2004 بيانيه هاي كتبي خود را در مورد موضوع مذكوربه ديوان ارائه دهند كه حدود 50 كشور لوايح خود را نه فقط در مورد ديوار بلكه بطور كلي در موضوع فلسطين تقديم ديوان نموده اند، و مهم آنكه ديوان به سازمان آزادي بخش فلسطين نيز اجازه ارائه بيانيه كتبي و حضور در جلسه استماع را داده است. اين امر براي اولين بار در تاريخ رسيدگي هاي ديوان است كه به نهادي كه به لحاظ حقوقي از وضعيت « دولت» برخوردار نيست اجازه مي دهد در دادرسي مشاركت كند.

ديوان بعد از جمع آوري لوايح ارسالي از سوي دولت ها، در زمان مقرر بررسي درخواست مجمع عمومي سازمان ملل را آغاز كرد. در جلسات ديوان، نمايندگان چند كشور دلايل و اسناد خود دال بر غيرقانوني بودن اقدام اسرائيل در احداث ديوار حايل را بطور شفاهي بيان كردند و از دادگاه لاهه خواستند، نظر مشورتي خود را درباره ديوار ابراز دارد.

ديوان پس از طرح سابقه موضوع، در ابتدا به مساله صلاحيت خود در صدور راي مشورتي مي پردازد، و بعد از احراز صلاحيت خود و رد ايرادات وارده از سوي رژيم اسرائيل، به ويژه در پاسخ به اين ايراد آن رژيم، مبني بربي فايده بودن صدور راي مشورتي، اعلام مي دارد كه : نظر مشورتي به منظور روشن شدن جنبه هاي حقوقي يك مساله كه براي فعاليت هاي يك ركن يا سازمان ضروري است صادر مي گردد. چنانكه در قضيه مشروعيت تهديد يا كاربرد سلاح هاي هسته اي اظهار مي دارد كه اين به عهده ديوان نيست كه تصميم بگيرد كه آيا مجمع براي انجام وظايف خود به يك نظر مشورتي احتياج دارد يا خير. مجمع عمومي حق تصميم گيري در مورد مفيد بودن نظر درخواستي با در نظر گرفتن نيازهاي خود را دارا مي باشد. [2]

آنگاه ديوان اصول و قواعد حقوقي حاكم بر موضوع را مورد بررسي قرار مي دهد، و اعلام مي دارد كه ساخت ديوار حايل در تناقض آشكار با دو دسته از اصول و قواعد حقوق بين المللي يعني حقوق بين المللي بشر دوستانه و حقوق بشر قرار دارد، و نيز به منزله ناديده گرفتن منشور سازمان ملل متحد و قطعنامه هاي متعدد شوراي امنيت و مجمع عمومي تلقي مي شود. لذا ساخت ديوار در سرزمين هاي اشغالي فلسطين در تضاد آشكار با قواعد و اصول مسلم حقوق بين الملل و حقوق بنيادين ساكنان اين مناطق بوده و هيچ توجيهي براي احداث ديوار كه پيامدها و نتايج سويي را در پي خواهد داشت، قابل پذيرش نمي باشد.

آنگاه ديوان بعد از بررسي آثار حقوقي ساخت ديوار در سرزمين هاي اشغالي فلسطين، نتيجه گيري مي كند كه :

اولاً : ساخت ديوار توسط اسرائيل در سرزمين هاي اشغالي فلسطين مغاير حقوقي بين الملل است.

ثانياً : اسرائيل مكلف به خاتمه بخشيدن به نقض هاي حقوق بين الملل است، و بايستي بناهاي ساخته شده در اين سرزمين را تخريب نموده و مكلف به جبران خسارت وارده ناشي از ساخت ديوار در سرزمين اشغالي فلسطين است.

ثالثاً : كليه دولت ها وظيفه دارند كه احداث ديوار را به رسميت نشناسند و هيچگونه كمك و مساعدتي به حفظ وضعيت ايجاد شده بواسطه اين ساخت و ساز ننمايد.

رابعاً : از سازمان ملل متحد خصوصاً مجمع عمومي و شوراي امنيت مي خواهد كه باتوجه به نظر مشورتي داده شده تدابير جديدي را براي پايان دادن به وضعيت غيرقانوني ناشي از ساخت ديوار و نظام حاكم بر آن اتخاذ نمايند.

فهرست مندرجات

چكيده

بخش اول : كليات

ساخت ديوار حائلي

واكنش هاي بين المللي به ساخت ديوار حائل

تقاضاي راي مشورتي از ديوان دادگستري بين المللي

صلاحيت مشورتي ديوان

آثار حقوقي آثار مشورتي ديوان

مواضع حقوقي طرفين ذينفع

بخش دوم : بررسي راي مشورتي ديوان بين المللي دادگستري

مبحث اول : صلاحيت ديوان

صلاحيت ديوان

تلاش دول غربي براي نفي صلاحيت ديوان

مبحث دوم : قسمت بررسي وقايع راي

سابقه تاريخي موضوع

شرح ساخت ديوار

مبحث سوم : قسمت ماهوي راي

بند اول : استنادات راي

منشور سازمان ملل متحد و قطعنامه 2625 مجمع عمومي

حقوق بين الملل بشر دوستانه (كنوانسيون هاي لاهه و ژنو)

مقررات مربوط به حقوق بشر

بند دوم : نقض حقوق بين الملل با ساخت ديوار حائل

ساخت ديوار و حق تعيين سرنوشت

ساخت ديوار و حقوق بشر

ساخت ديوار و حقوق بشر دوستانه

جمع بندي

نتيجه گيري

منابع

تحليل حقوقي راي مشورتي ديوان دادگستري بين المللي در مورد ساخت ديوار حائل در سرزمين هاي اشغالي فلسطين

يكي ازموضوعات مهمي كه سال هاست توجه جامعه بين المللي و افكار عمومي جهان را به سوي خود جلب كرد، ماجراي ملتي است كه به مدت نيم قرن در آتش استعمار و طغيان متجاوز غاصب مي سوزد. سرگذشت ملتي كه در عصر حاكميت قانون و مقررات بين المللي و ترويج و اشاعه حقوق بشر و حقوق بين الملل بشر دوستانه، همچنان به دنبال راهي براي كسب حقوق از دست رفته خود است، سرگذشت ملت فلسطين كه در راه آزادي پيكار مي كند و در آرزوي رسيدن به حقوق از دست رفته خود است.

موضوع فلسطين حدود شصت سال است كه در سازمان ملل متحد مطرح بوده و قطعنامه هاي متعددي چه در مجمع عمومي و چه در شوراي امنيت در اين باره صادر شده است. اما براي نخستين بار است كه پس ازسال 1947 در سال 2004 شاهد آن هستيم كه ديوان بين المللي دادگستري به عنوان ركن قضايي اصلي سازمان ملل متحد وارد اين بحث شده و يكي از مهمترين نظر مشورتي خود را صادر كرده است. چنانكه برخي اساتيد نيز اذعان دارند « ديوان بين المللي دادگستري به عنوان ركن قضايي اصلي ملل متحد در اعمال صلاحيت مشورتي خود، اگر نگوئيم مهمترين اما مي توانيم با قاطعيت اذعان نمائيمكه يكي از مهمترين نظر مشورتي خود را صادر كرده است[1].»

علت ورود ديوان بين المللي دادگستري به بحث فلسطين در واقع درخواست مجمع عمومي سازمان ملل متحد بوده كه مجمع در تاريخ 8 دسامبر 2003 براساس ماده 69 منشور، طي قطعنامه اي سوال حقوقي را به شرح زير مطرح و خواستار صدور راي مشورتي از سوي ديوان مي شود :

« آثار حقوقي ناشي از ساخت ديوار توسط اسرائيل به عنوان قدرت اشغالگر در سرزمين هاي اشغالي فلسطين از جمله داخل و اطراف بيت المقدس برطبق آنچه كه در گزارش دبير كل شرح داده شده و با توجه به قواعد و اصول حقوق بين المللي از جمله كنوانسيون چهارم ژنو 1949 و قطعنامه ها ذيربط مصوب شوراي امنيت و مجمع عمومي چيست؟»

در اين راستا، ديوان از كليه دولت هايي كه حق مراجعه به ديوان را دارند، درخواست نمود كه تا تاريخ 30 ژوئن 2004 بيانيه هاي كتبي خود را در مورد موضوع مذكوربه ديوان ارائه دهند كه حدود 50 كشور لوايح خود را نه فقط در مورد ديوار بلكه بطور كلي در موضوع فلسطين تقديم ديوان نموده اند، و مهم آنكه ديوان به سازمان آزادي بخش فلسطين نيز اجازه ارائه بيانيه كتبي و حضور در جلسه استماع را داده است. اين امر براي اولين بار در تاريخ رسيدگي هاي ديوان است كه به نهادي كه به لحاظ حقوقي از وضعيت « دولت» برخوردار نيست اجازه مي دهد در دادرسي مشاركت كند.

ديوان بعد از جمع آوري لوايح ارسالي از سوي دولت ها، در زمان مقرر بررسي درخواست مجمع عمومي سازمان ملل را آغاز كرد. در جلسات ديوان، نمايندگان چند كشور دلايل و اسناد خود دال بر غيرقانوني بودن اقدام اسرائيل در احداث ديوار حايل را بطور شفاهي بيان كردند و از دادگاه لاهه خواستند، نظر مشورتي خود را درباره ديوار ابراز دارد.

ديوان پس از طرح سابقه موضوع، در ابتدا به مساله صلاحيت خود در صدور راي مشورتي مي پردازد، و بعد از احراز صلاحيت خود و رد ايرادات وارده از سوي رژيم اسرائيل، به ويژه در پاسخ به اين ايراد آن رژيم، مبني بربي فايده بودن صدور راي مشورتي، اعلام مي دارد كه : نظر مشورتي به منظور روشن شدن جنبه هاي حقوقي يك مساله كه براي فعاليت هاي يك ركن يا سازمان ضروري است صادر مي گردد. چنانكه در قضيه مشروعيت تهديد يا كاربرد سلاح هاي هسته اي اظهار مي دارد كه اين به عهده ديوان نيست كه تصميم بگيرد كه آيا مجمع براي انجام وظايف خود به يك نظر مشورتي احتياج دارد يا خير. مجمع عمومي حق تصميم گيري در مورد مفيد بودن نظر درخواستي با در نظر گرفتن نيازهاي خود را دارا مي باشد. [2]

آنگاه ديوان اصول و قواعد حقوقي حاكم بر موضوع را مورد بررسي قرار مي دهد، و اعلام مي دارد كه ساخت ديوار حايل در تناقض آشكار با دو دسته از اصول و قواعد حقوق بين المللي يعني حقوق بين المللي بشر دوستانه و حقوق بشر قرار دارد، و نيز به منزله ناديده گرفتن منشور سازمان ملل متحد و قطعنامه هاي متعدد شوراي امنيت و مجمع عمومي تلقي مي شود. لذا ساخت ديوار در سرزمين هاي اشغالي فلسطين در تضاد آشكار با قواعد و اصول مسلم حقوق بين الملل و حقوق بنيادين ساكنان اين مناطق بوده و هيچ توجيهي براي احداث ديوار كه پيامدها و نتايج سويي را در پي خواهد داشت، قابل پذيرش نمي باشد.

آنگاه ديوان بعد از بررسي آثار حقوقي ساخت ديوار در سرزمين هاي اشغالي فلسطين، نتيجه گيري مي كند كه :

اولاً : ساخت ديوار توسط اسرائيل در سرزمين هاي اشغالي فلسطين مغاير حقوقي بين الملل است.

ثانياً : اسرائيل مكلف به خاتمه بخشيدن به نقض هاي حقوق بين الملل است، و بايستي بناهاي ساخته شده در اين سرزمين را تخريب نموده و مكلف به جبران خسارت وارده ناشي از ساخت ديوار در سرزمين اشغالي فلسطين است.

ثالثاً : كليه دولت ها وظيفه دارند كه احداث ديوار را به رسميت نشناسند و هيچگونه كمك و مساعدتي به حفظ وضعيت ايجاد شده بواسطه اين ساخت و ساز ننمايد.

رابعاً : از سازمان ملل متحد خصوصاً مجمع عمومي و شوراي امنيت مي خواهد كه باتوجه به نظر مشورتي داده شده تدابير جديدي را براي پايان دادن به وضعيت غيرقانوني ناشي از ساخت ديوار و نظام حاكم بر آن اتخاذ نمايند.

فهرست مندرجات

چكيده

بخش اول : كليات

ساخت ديوار حائلي

واكنش هاي بين المللي به ساخت ديوار حائل

تقاضاي راي مشورتي از ديوان دادگستري بين المللي

صلاحيت مشورتي ديوان

آثار حقوقي آثار مشورتي ديوان

مواضع حقوقي طرفين ذينفع

بخش دوم : بررسي راي مشورتي ديوان بين المللي دادگستري

مبحث اول : صلاحيت ديوان

صلاحيت ديوان

تلاش دول غربي براي نفي صلاحيت ديوان

مبحث دوم : قسمت بررسي وقايع راي

سابقه تاريخي موضوع

شرح ساخت ديوار

مبحث سوم : قسمت ماهوي راي

بند اول : استنادات راي

منشور سازمان ملل متحد و قطعنامه 2625 مجمع عمومي

حقوق بين الملل بشر دوستانه (كنوانسيون هاي لاهه و ژنو)

مقررات مربوط به حقوق بشر

بند دوم : نقض حقوق بين الملل با ساخت ديوار حائل

ساخت ديوار و حق تعيين سرنوشت

ساخت ديوار و حقوق بشر

ساخت ديوار و حقوق بشر دوستانه

جمع بندي

نتيجه گيري

منابع